Cách trồng và chăm sóc Hoàng Lạp và Sơn Thuỷ Tiên

                                                                             Nguyễn Ngọc Hà

Sự cứng cáp của giả hành, sự tươi tắn của mặt hoa, sức sống mãnh liệt của khóm lan, mùi thơm dịu dàng khi khoe sắc, đặc biệt bông hoa là một loại thảo dược - một loại trà rất thơm và nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe.... tất cả những yếu tố trên khiến nhiều người có sự yêu thích đặc biệt với HOÀNG LẠP (Dendrobium chrysotoxum) và SƠN THỦY TIÊN (Dendrobium chrysotoxum var. suavissimum).

Hoàng có nghĩa là chiếu sáng, sáng rực rỡ, sáng chói, là sắc vàng…

Lạp nghĩa là hạt hoặc nghĩa là sáp.

Theo như hình thái giả hành và hình thái mặt hoa, ta có thể hiểu tên của "nàng" là do giả hành màu vàng và hoa màu vàng cộng với độ bóng mướt của giả hành và cánh hoa như sáp (bóng như cây nến, đèn cầy) mà thành.

Độ lớn thì tùy giống phân bố tại vùng miền nào mà khác nhau. Có giống giả hành nhỏ như cây đũa mà dài, có giống thì mập ú mà ngắn một khúc.

Có khi giả hành chỉ to bằng ngón tay, nhưng cũng có giống giả hành to bằng lon bia Heniken.

Có giống gốc giả hành thóp lại bé xíu và to mập ở khúc giữa, nhưng cũng có giống thuôn đều. Có giống chỉ dài 20cm, nhưng cũng có giống dài hơn nửa mét.

 

SƠN THỦY TIÊN chính là một biến thể (đột biến) của HOÀNG LẠP. Về cơ bản chỉ khác nhau HỌNG BÔNG HOA.

Nếu chỉ nhìn vào hình thái giả hành, số lá trên giả hành... không thể nào phân biệt chính xác được đâu là Sơn Thủy Tiên, đâu là Hoàng Lạp.

Có nhiều người nhầm lẫn hai giống này dù là chơi lan mười hoặc hai chục năm vẫn không biết phân biệt là bình thường và chính vì lẽ đó nên thường xảy ra rất nhiều tranh cãi không hay.

Có thể nói cách duy nhất để biết CHÍNH XÁC đâu là Sơn Thủy Tiên, đâu là Hoàng Lạp thì chỉ có thể là chờ hoa nở.

HỌNG HOA của bông hoa SƠN THỦY TIÊN có màu ĐỎ NÂU hoặc NÂU TÍM hoặc TÍM THẪM hoặc TÍM ĐỎ hoặc ĐỎ THẪM.

HỌNG HOA của bông HOÀNG LẠP có màu VÀNG và vài vạch chỉ đỏ (SỌC ĐỎ).

Một số web phân tích rằng lá Sơn Thủy Tiên dày hơn, cứng hơn; giả hành mập hơn, nặng hơn.... đều là không chính xác. Vì Hoàng Lạp cũng có giống giả hành to bằng cổ chân, lá vừa dày vừa cứng.

 

Có web lại nói Sơn Thủy Tiên thuôn đều từ gốc tới ngọn, còn Hoàng Lạp thì gốc giả hành nhỏ và thân mập ú. Cũng không chuẩn luôn. Vì thực tế là tôi đã sở hữu đủ các kiểu hình như trên nhưng lại toàn là Hoàng Lạp.

Thực tế thì Sơn Thủy Tiên ở Việt Nam hiện nay rất ít, nếu bạn có may mắn sở hữu 1 giò thì đó chính là 1 báu vật, không phải quá đắt, nhưng muốn sở hữu thì lại rất khó.

 

CÁCH TRỒNG VÀ CHĂM SÓC

1. CHỌN GIỐNG

Nên chọn giề (khóm, bụi) lá còn xanh, cứng cáp, không dập nát hoặc bị lở loét, lá không đốm, rách thủng, và càng nhiều giả hành có lá càng tốt. Và khi chọn mua hàng ký, bạn nhớ là nên chọn hàng khô, nếu thấy bộ rễ ướt nhách thì khả năng lan đã bị ngâm nước cho nặng ký. Bạn mang về trồng thì tỉ lệ chết rất cao.

Còn nếu bạn chọn mua hàng thành phẩm, thì hãy dùng trực giác mách bảo. Nhớ xem xét kỹ gốc, mầm gốc, bộ lá, bộ rễ và tốt hơn hết nên chọn mua giò lan mà giả hành THẾ HỆ SAU TO VÀ DÀI HƠN THẾ HỆ TRƯỚC.

Mùa ghép thích hợp là lúc mầm non ở gốc chưa bung hoặc đã nhú nhưng chưa có rễ non. Tuy nhiên lúc nào ghép cũng được, vấn đề là bạn phải biết cách chăm. Chẳng hạn, khi giả hành con đã ra rễ dài và đầy đủ mới bị bóc từ rừng về, bạn mua về thì phải chấp nhận là nó sẽ không mọc thêm rễ nữa hoặc rất khó ra rễ mới. Thực tế là thời điểm bài viết này được đăng chính là thời điểm thích hợp để trồng lan Hoàng Lạp.

2. GIÁ THỂ:

GỖ VÀ LŨA: Chọn giá thể là gỗ hoặc lũa càng cứng càng tốt, nếu là gỗ thì nên bóc vỏ đi (vỏ chỉ được 1-2 năm là mục, khi đó nó sẽ là hang ổ của mấy con ốc sên, sâu bọ, nấm khuẩn và vỏ bong ra thì lan bong ra luôn), xử lý giá tôi đã viết ở số báo trước, bạn tìm đọc.

Giá thể có thể chọn là chậu đất nung có nhiều lỗ, bạn trồng lan trong chậu cũng được mà cho nó bao bọc xung quanh chậu cũng được. Bên trong nên bỏ dớn vụn hoặc vỏ thông.

Dớn bảng, dớn cục (dớn dương sỉ sợi hoặc cù lần) cũng là 1 sự lựa chọn tuyệt vời, tôi rất thích ghép lên dớn bảng và cục vì dễ ghép, dễ chăm và dễ đóng thùng bán đi xa.

Nếu bạn thích phá cách, bạn có thể ghép lên ngói, gạch, đá, bê tông, ống nước, đất nung... đều được.

Nhưng với kinh nghiệm cá nhân đã thành công hàng trăm giò và các tác phẩm của nước ngoài, thì có thể trồng với chậu nhựa, đất nung hoặc chậu gỗ, cho vào trong đó là dớn sợi cắt nhỏ hoặc dớn ổ phụng (quạ) xé nhỏ hoặc vỏ thông 2x2cm.

Vì sao? Chỉ đơn giản là hai "nàng" này ưa ẩm, thân giả hành vươn thẳng, vòi hoa cong ra bốn phía. Đóng hàng đi xa nhẹ, gọn gàng, dễ bỏ phân, dễ kiểm soát độ ẩm. Khi có hoa thích trưng bày chỗ nào cũng dễ (trên bàn, trên ban thờ, trên giá, giữa sân, trên giàn....)

3. XỬ LÝ GIỐNG:

Như các bài trước, đó là cắt rễ già, dập nát, rửa sạch với nước lã. Sau đó ngâm vào dung dịch Physan 5-20 phút (ngâm 1 tiếng vẫn được nhưng hại cây). Có thể thay thế Physan bằng Nano Bạc hoặc Benkona.

Sau khi ngâm Physan, ta để khô ráo rồi ngâm vào dung dịch Hùng Nguyễn 6 trong 1 (hoặc chế phẩm kích mầm, kích kei, chống sốc, hoocmôn super Thriver, B1+Atonik ....) trong 30 - 60 phút. Nếu số lượng ít bạn có thể xịt mà không ngâm cũng được.

4. CHĂM SÓC:

Ghép xong treo chỗ mát, ánh sáng khoảng 50% là được, tưới 1 ngày 2 lần sáng và chiều, chờ cây hồi và quen khí hậu giàn (khoảng nửa tháng) thì treo dưới 1 lớp lưới Thái (hoặc Đài). Bạn nên cho ăn nắng như vậy ngay khi lan còn chưa nảy mầm và ra rễ.

5. SÂU BỆNH:

- Thối thân giả hành non, bắt đầu từ gốc lên ngọn, ban đầu như úng vàng, sau đó là chuyển dần sang nâu và đen, giả hành tóp lại, không có mùi thối. Đây chính là thối đen do nấm Phytophthora hoặc Pythyum. Cắt bỏ, xịt Aliette + Kasumin hoặc Antracol + Kasumin 3 - 5 lần, 5 ngày 1 lần. Khi cây bệnh thì không nên bón bất cứ phân gì có Đạm (N) và nên che mưa hoặc ngừng tưới 1 - 3 ngày.

- Bị thối nhũn ngọn non, bắt đầu từ ngọn do đọng nước hoặc độ ẩm quá cao hoặc dư đạm, do vi khuẩn Erwinia, mầm hư có mùi thối rất nồng nặc.

Cũng xử lý y như trên, thuốc cũng vậy.

- Bị rầy, kiến bám trên mầm non và vòi nụ. Xịt nước rửa chén pha loãng ướt đều, 20-40 phút sau rửa lại là xong. Quá tiết kiệm lại an toàn. Chuyên đề trước tôi có đề cập kỹ vấn đề này.

- Bị rệp vảy hoặc rệp sáp bám lên lá, giả hành. Chịu khó lấy bàn chải đánh răng đánh rửa. Bạn cũng có thể dùng thuốc với hoạt chất Chlopyrifos Ethyl hoặc hoạt chất Methidathion pha chung với nước rửa chén 2ml + 1 lít nước. Phun 3-5 lần vào buổi sáng mát trời.

6. PHÂN BÓN VÀ RA HOA

Khi mầm cây con ra rễ dài cỡ 3-5cm, gắn chút phân tan chậm (phân chì, phâm xám hoặc phân hữu cơ dạng viên NPK). 10-20 ngày phun phân bón lá trung lượng và vi lượng 1 lần.

Giống lan này khá dễ ra hoa, thông thường thì không cần kích hoa. Tuy nhiên muốn thật nhiều hoa, bạn có thể bón phân NPK có hàm lượng Lân cao như 6-30-30 hoặc 10-30-20 hoặc 10-30-30 vào tháng thứ 9 sau khi mầm non mọc ra (Ví dụ mùa nở hoa là tháng 4 dương lịch, thì tháng 1 dương lịch bạn phun phân).

Mùa hoa thường là từ tháng 12 âm lịch tới tháng 5 âm lịch tùy giống.

Cây không có mùa nghỉ nên cũng không cần cắt nước, tuy nhiên nếu muốn hoa nhiều hơn bạn vẫn có thể cắt nước vào tháng thứ 9 như trên, cắt nước 1 tháng (1 tuần vẫn phải tưới ẩm rễ 1 lần để không làm chết bộ rễ).

Hoa Hoàng Lạp bền từ 7-20 ngày tùy độ sung sức của cây và nhiệt độ, tốc độ gió, ánh nắng. Bạn muốn hoa thật lâu tàn thì xem lai bài GIỮ HOA LÂU TÀN.

Hoa to từ 2-5cm. Vòi hoa có từ 10-30 bông tùy giống, tùy vùng miền.

Các bạn cũng nên nhớ là giả hành năm nay có 1 vòi hoa, thì qua năm sau từ chính giả hành đó hoàn toàn có thể có thêm vòi hoa ở mắt khác. Chính vì thế, bạn không nên cắt giả hành đã ra hoa hoặc trụi lá đi mà chỉ cắt giả hành khô.

Khi vòi hoa nở được 5-7 ngày, bạn có thể thu hái hoa rồi phơi khô để pha trà uống dần hoặc pha tươi uống như trà xanh, rất thơm ngon và bổ dưỡng.

Hiện nay ở nước ngoài, người ta trồng hàng trăm ha Hoàng Lạp trên núi đá với quy trình Organic để lấy hoa làm trà, với một quy trình sản xuất hiện đại và khép kín, 1 ký hoa khô có giá từ vài triệu tới vài chục triệu./.

Theo Tạp chí VNHS