ThS.Nguyễn Thị Thanh Tuyền
Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Hoa, Cây cảnh
Tại một địa điểm tuyệt mật, được bảo vệ chắc chắn ở bang Victoria (Úc), một cây hoa lan đang mọc lên. Rõ ràng đây là điều rất đặc biệt, bởi vẻ đẹp, lạ và vô cùng quý hiếm của loài hoa này. Nó được giữ bí mật vì nếu vị trí của nó được biết đến, thì đây sẽ trở thành một điểm thu hút khách du lịch và có nguy cơ bị đánh cắp bởi những kẻ săn trộm hoa bất hợp pháp. Nó chính là hoa lan Nhện màu - Caladenia colorata.
Hoa lan nhện màu (Coloured spider-orchid) có tên khoa học là Caladenia colorata, thuộc họ hoa Lan, chi lan Nhện (Caladenia) và có nguồn gốc ở Nam Úc và bang Victoria (Úc). Caladenia colorata được mô tả lần đầu tiên bởi nhà khoa học David L. Jones vào năm 1991 và sau đó được công bố trên Tạp chí Nghiên cứu Hoa lan của Úc.
Caladenia colorata là một loài địa lan, có củ dưới mặt đất. Thân cây thẳng đứng, phủ đầy lông. Lá màu xanh đậm với gốc lá màu đỏ, dài 4-10 cm, rộng 6-9 mm. Hoa dài 5-30 cm, được bao phủ lớp bởi vô số chiếc lông cứng và dày. Hoa đơn hoặc nhiều hoa, thường có màu xanh kem với trung tâm màu hạt dẻ nhưng có thể thay đổi thành màu đỏ máu, màu hoa cà và màu hồng. Hoa có mùi dầu nhẹ hoặc xạ hương.
Caladenia colorata thường phát triển trong rừng. Ở bang Nam Úc, hoa được tìm thấy ở dãy núi Lofty, trong lưu vực sông Murray và ở phía Đông Nam của bang. Ở bang Victoria, hoa được tìm thấy ở giữa khu vực sông Glenelg và Công viên Quốc gia sa mạc nhỏ ở phía tây của bang.
Caladenia colorata là một trong bốn loài hoa lan quý hiếm được trồng trong Vườn Thực vật Hoàng gia Melbourne và được đưa trở lại vào tự nhiên. Hiện số lượng chỉ còn khoảng 1000 cá thể tồn tại trong tự nhiên, loài địa lan này đang được liệt vào danh sách ‘Có nguy cơ tuyệt chủng’ ở Victoria và được Chính phủ Úc bảo vệ theo Đạo luật Bảo vệ môi trường và bảo tồn đa dạng sinh học năm 1999 (Đạo luật EPBC).
Hoa và quả của loài Caladenia colorata
Trong nỗ lực bảo tồn loài lan cực kỳ nguy cấp, Tiến sĩ Reiter - một nhà khoa học tại Vườn Thực vật Hoàng gia Victoria đã đứng đầu một nhóm các nhà nghiên cứu đến từ các Viện khoa học khác nhau dành hơn 10 năm để cố gắng nhân giống loài hoa lan này trong điều kiện nuôi trồng nhân tạo. Nhóm các nhà khoa học ưu ái gọi loài hoa lan này là ‘Chén thánh’.
Nhóm nghiên cứu đã gặp rất nhiều khó khăn trong việc nhân nuôi loài hoa lan Nhện màu Caladenia colorata. Có 2 lý do, đó là: Chúng sống cộng sinh với một loại nấm rất đặc biệt và chúng chỉ được thụ phấn bởi 1 loại ong bắp cày.
Các nhà khoa học phát hiện ra rằng, hạt của loài hoa lan này cần rơi vào đúng vị trí có loài nấm đặc biệt sinh sống thì hạt mới có thể nảy mầm và sinh trưởng. Cây hoa lan và nấm sau đó sẽ phát triển cùng nhau. Nấm sống bên trong các tế bào của cây và cung cấp cho cây các chất dinh dưỡng mà cây không thể có được và ngược lại cây hoa lan cũng sẽ cung cấp những chất dinh dưỡng tương tự để nấm tồn tại.
Một điều khá thú vị khác ở loài lan Nhện màu này nằm ở chính sự thụ phấn của chúng. Trong khi hầu hết các loài thực vật được thụ phấn bởi bất kỳ loài côn trùng nào thì Caladenia colorata lại không như vậy. Chúng chỉ được thụ phấn bởi 1 loại ong bắp cày. Và trong khi các loại thực vật khác dùng mật hoa ngon, mùi ngọt ngào hoặc kiểu dáng hoa đẹp để thu hút côn trùng đến thụ phấn thì Caladenia colorata lại dùng một cách thức hoàn toàn khác. Cây Caladenia colorata phát ra một loại pheromone có mùi giống như một con ong cái. Một con ong đực ham mê, không sở hữu thị lực tốt sẽ nhầm lẫn những cánh hoa lan với một người bạn đời tiềm năng. Và sau đó con ong sẽ cố gắng giao phối với hoa lan và trong quá trình đó, con ong sẽ được bao phủ trong phấn hoa. Cuối cùng, những hạt phấn hoa này sẽ được con ong mang đi đến thụ cho các cây hoa lan khác.
Có thể thấy rằng toàn bộ những điều thú vị trên ở loài hoa lan Caladenia colorata vô tình lại trở thành thách thức không nhỏ với các nhà khoa học trong việc cố gắng nhân giống và phát triển loài lan này. Để có thể khắc phục được tất cả những khó khăn trên, nhóm nghiên cứu đã lên kế hoạch ‘săn lùng’ loại nấm và ong bắp cày. Đầu tiên, nhóm phải thu thập mẫu đất có chứa loại nấm phù hợp. Sau đó hạt giống được gieo vào đất và cây được để trong một không gian tối trong ba tháng.
Việc tìm ong bắp cày thì khó hơn. Các nhà nghiên cứu đã phải nhờ đến sự giúp đỡ của Trust for Nature - một tổ chức do Chính phủ thành lập, có chức năng thiết lập các khu bảo tồn động vật hoang dã được bảo vệ hợp pháp trên đất tư nhân. Cùng với nhau, họ đã khảo sát được sáu địa điểm tin cậy có đầy đủ các yếu tố của nấm, ong, đất và khí hậu.
Cây hoa lan Nhện màu được nuôi trồng thành công tại Vườn thực vật Hoàng gia Victoria
Sáu địa điểm này nằm ở Wimmera thuộc bang Victoria lệch về phía tây, nơi mà những cây hoa lan Nhện màu được gieo trồng cách đây 3 năm. Và hiện tại, tiến sĩ Reiter nói, đã có hơn 400 cây lan Caladenia colorata được tạo ra và tự chúng đang sinh trưởng, phát triển tốt trong điều kiện tự nhiên. Cũng theo Tiến sĩ Reiter, “đây là lần đầu tiên chúng ta tạo ra được một quần thể có tốc độ tăng trưởng lớn hơn 1” (nghĩa là số lượng cá thể sinh ra lớn hơn số lượng cá thể chết đi).
Theo Tạp chí VNHS
Tin tức khác
