Đức Thái
Trong mỹ học người ta phân chia ra hình tượng nghệ thuật (HTNT) không gian, HTNT thời gian hoặc HTNT trong cả không gian và thời gian. Đây là vấn đề quan trọng trong quan niệm và trong tạo hình nghệ thuật.
.jpg)
HTNT trong hội họa thuộc không gian 2 chiều, không có chiều trước, sau, chiều sâu. Dù họa sĩ có khéo vẽ để tạo chiều sâu của bức tranh thì đó chỉ là chiều sâu ảo. Không ai ngắm hay chụp hình đằng sau bức tranh, bởi đằng sau bức tranh chẳng có hình tượng nào cả. HTNT trong hội họa không phải HTNT thời gian. Dù bức tranh có phải hoàn thành trong bao lâu thì khi vẽ xong, HTNT của nó coi như đã được cố định, kết thúc. Bức tranh có thể tồn tại hàng nghìn năm nhưng HTNT của nó không có gì biến đổi. Nếu bức tranh bị hỏng, người ta có thể phục chế lại HTNT ban đầu chứ không thay đổi HTNT của nó. Âm nhạc là HTNT thời gian, vì âm thanh không có hình nên âm nhạc không có HTNT không gian. Các HTNT âm nhạc diễn ra trong suốt thời gian bản nhạc được tấu do người nghe liên tuởng qua các giai điệu. Khi bản nhạc này ngừng thi HTNT của nó cũng kết thúc. Múa là HTNT cả không gian và thời gian. HTNT của vũ công chiếm Vị trí không gian 3 chiều và HTNT của nó liên tiếp biến đổi suốt thời gian của vở múa. Nhung khi sân khẩu hạ màn, HTNT của nó cũng kết thúc, có nghĩa là HTNT thời gian của múa rất ngắn ngủi. Trái lại, cây cảnh nghệ thuật là HTNT không gian và HTNT thời gian, khá điển hình trong các bộ môn nghệ thuật tạo hình. Người ta nói “mộc tam” tức là cây cảnh nghệ thuật là HTNT không gian 3 chiều: chiều phải trái, chiều trước sau, chiều trên dưới. Đặc điểm này đòi hỏi các mặt của cây đều phải được làm đẹp, mặc dù người ta có phần tập trung nghệ thuật cho mặt chính, mặt trước, chiều phải trái của cây nhiều hơn. Nhưng không thể xem nhẹ, làm qua loa sơ sài mặt sau. Người xem cần và có thể ngắm, chụp ảnh mặt sau của cây. Mặt sau có thể cho ta HTNT khác mặt trước, đây chính là tính đa hình tượng trong một cây cảnh. Chiều trên dưới (gốc ngọn) cũng phải đạt sự cân đối, hài hoà chứ không thể là một cây thân quá mảnh khảnh với cái ngọn quá đồ sộ (nặng đầu), hoặc một gốc cây to với mấy cái vòi con con lêu nghêu.
Đặc trưng điển hình và quan trọng của cây cảnh là HTNT thời gian. Không phải là cây có tuổi thọ bao nhiêu năm mà là HTNT của nó luôn biến đổi, phát triển và không ngừng hoàn thiện theo thời gian. Nếu chăm sóc tốt, cây cảnh có thể tồn tại 50-100 thậm chí vài trăm năm. Thời gian đặt ra nhiều vấn đề: Nếu ta không quan tâm chăm sóc thường xuyên, cây có thể phát triển tự nhiên, ta gọi là “phá dáng” hay “phá hình”, tức là nó không còn HTNT mà ta đã dày công tạo ra. Cây có thể do biến cố làm gẫy hay tự bỏ cành, ngọn buộc ta phải thay đổi lại HTNT ban đầu. Nhưng theo quy luật phát triển của tự nhiên, một chồi mới sung sức bất chợt nảy ra ở chỗ mà trước kia ta ước nhưng không có, khiến ta phải chỉnh sửa bông tán hoặc lấy lại cành ngọn mới một cách tối ưu. Người làm cây cảnh nghệ thuật khi mua một cây cảnh thành phẩm, họ vẫn luôn tìm cách thay đổi từ việc trồng lại, cho đến bố trí lại cành ngọn. Đây chính là điểm gây đam mê đặc biệt cho người làm cây cảnh nghệ thuật. Họ có thể tạo ra những HTNT khác hẳn với HTNT ban đầu, khiến cả chủ cây cũng khó nhận ra cây trước kia là của mình. Người làm cây cảnh nghệ thuật không nên có ý nghĩ rằng HTNT do mình tạo ra là HTNT bất biến mà phải coi HTNT đó sẽ có các thế hệ nối tiếp hoàn thiện và đổi mới thêm. Cây cảnh nghệ thuật tồn tại qua 5- 6 thế hệ là bình thường, nhưng không bao giờ coi HTNT ban đầu tạo ra là HTNT cuối cùng. Nghĩa là không thoả mãn với HTNT đang có mà cần rèn luyện tư duy tìm tòi sáng tạo không ngừng. Rất mong các bạn quan tâm đến 2 đặc điểm của HTNT của cây cảnh./
Theo Tạp chí VNHS
Tin tức khác
