Trong căn nhà cộng đồng buôn Lê, xã Liên Sơn Lắk, những tiếng thoi dệt lại vang lên đều đặn mỗi ngày. Hơn chục chị em người M’nông cần mẫn bên khung cửi, đôi tay thoăn thoắt đưa sợi, lượm hoa văn. Trên những tấm vải dần hiện ra, các họa tiết truyền thống từng có thời gần như biến mất lại sống dậy trong sắc màu rực rỡ của núi rừng Tây Nguyên.
 |
| Phụ nữ M’nông bên khung dệt. |
“Trước kia học khó lắm, giờ quen rồi thấy cũng dễ hơn. Có hoa văn phải nhớ đến hơn hai trăm sợi, đếm từng đường, từng mối. Làm sai một chút là phải tháo dệt lại. Mất hơn một tháng mới xong một tấm, nhưng nhìn thấy hoa văn M’nông và Ê Đê kết hợp, đẹp lắm, như thấy lại hồn làng mình.”
Hiện nay, tổ dệt thổ cẩm buôn Lê có 15 thành viên, trong đó 5 người đã thành thạo kỹ thuật hoa văn M’nông cổ. Với họ, mỗi tấm thổ cẩm không chỉ là sản phẩm thủ công mà còn là ký ức, là sợi dây nối liền thế hệ.
Bên cạnh việc phục dựng hoa văn truyền thống, các chị em còn thử nghiệm dệt bằng nhiều loại sợi khác nhau: từ cà phê, tre, dứa, tơ tằm đến đũi. Mỗi chất liệu tạo nên một cảm nhận riêng, vừa quen thuộc vừa mới mẻ.
Chị H’Hiệp Bing cho biết: “Chỉ cà phê thì mịn mà dễ rối, chỉ tre dày hơn mà chắc tay hơn. Trước đây chỉ dùng sợi Thiên Long, nay có chị Hoa hướng dẫn thêm tơ, đũi, tre, dứa… nên sản phẩm đẹp và bền hơn. Mỗi loại sợi cho mình một kinh nghiệm khác nhau, học rồi mới thấy nghề này quý lắm.”
Người mà chị H’Hiệp nhắc đến là bà H’Kim Hoa Byă, nguyên Trưởng Ban Dân vận Tỉnh ủy Đắk Lắk – người đã góp phần khôi phục nghề dệt thổ cẩm M’nông Rlăm tại địa phương.
Năm 2023, trong một lần công tác về huyện Lắk (cũ), bà nhìn thấy những khung cửi cũ, những người phụ nữ miệt mài bên sợi chỉ và quyết định bắt tay vào hành trình hồi sinh làng nghề. Bà làm việc với chính quyền để xin sử dụng nhà cộng đồng buôn làm nơi dệt, mời nghệ nhân truyền dạy, hỗ trợ nguyên liệu, tìm đầu ra sản phẩm. Không chỉ giữ hoa văn cũ, bà còn mạnh dạn kết hợp với chất liệu mới, tạo nên những mẫu khăn, túi, áo, cà vạt… vừa đậm chất M’nông, vừa phù hợp đời sống hiện đại.
“Tôi muốn hướng các chị em đến nguyên liệu tự nhiên – sợi cà phê, đũi, tre – từ khâu dệt đến nhuộm đều thân thiện môi trường. Giá trị của tấm thổ cẩm không chỉ ở vật chất, mà còn ở câu chuyện văn hóa và bàn tay của người làm ra nó", bà H’Kim Hoa Byă chia sẻ.
 |
| Bà H'Kim Hoa Byă, người đã góp phần hồi sinh hoa văn M'nông. Ảnh: VOV. |
Nhờ tâm huyết của bà H'Kim Hoa Byă và sự hỗ trợ từ chính quyền, nhà cộng đồng buôn Lê được sửa sang thành không gian dệt truyền thống. Từ đây, nghề dệt không chỉ phục hồi mà còn trở thành điểm đến du lịch trải nghiệm văn hóa, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước.
Ông Nguyễn Anh Tú, Chủ tịch UBND xã Liên Sơn Lắk, cho biết: “Tổ dệt thổ cẩm của người M’nông đang phát triển tốt. Du khách đến tham quan, mua sản phẩm ngày càng nhiều. Một số đơn hàng từ khách nước ngoài đã giúp bà con có thêm thu nhập, tạo động lực giữ nghề. Chúng tôi đang xây dựng kế hoạch đưa sản phẩm trở thành OCOP của xã, đồng thời gắn nghề dệt với phát triển du lịch cộng đồng bền vững.”
Từ những sợi chỉ mảnh mai, người phụ nữ M’nông nơi đây đang dệt nên cả một tương lai mới cho làng nghề truyền thống. Nghề dệt thổ cẩm M’nông Rlăm không chỉ trở lại trong đời sống, mà còn mang theo khát vọng giữ gìn văn hóa, khôi phục bản sắc và mở ra cơ hội sinh kế cho người dân buôn làng.
